روز جهانی حکمت و فلسفه و روز بزرگداشت ابونصر فارابی

انسان به عنوان، تنها موجود متفکر با قوه تفکر و خرد خود سعی دارد تا به کشف حقایقی درباره هستی، آگاهی و این که جهان هستی از چه چیز به وجود آمده است، بپردازد. برای درک و یافتن پاسخ این پرسش ها، اندیشمندان از دانشی به نام فلسفه بهره می برند. فلسفه، انسان‌ها را به اندیشیدن مستقل و بدون تعصب و تفاهم متقابل و صلح‌دوستی فرا می‌خواند. تفاوت فلسفه با دیگر علوم در نگاه و رویکرد نقادانه این علم و همچنین تکیه بر استدلال های عقلانی و منطقی آن در واکاوی علت بروز وقایع است. در طول تاریخ بشری فلاسفه همواره راهگشای انسان ها در خصوص شناخت ماهیت و چیستی وجود هستی بوده اند و در دنیای امروز نیز فلسفه پژوهی و توجه به آن، نیاز مبرم و حیاتی برای تمام افراد جامعه محسوب می شود.

آشنایی با مفهوم فلسفه

واژه فلسفه از ریشه یونانی آرخه به مفهوم بذر گرفته شده است، همچنین این واژه را به مفهوم دوستداری خِرَد و دانش نیز معنا کرده اند. گفته می شود که نخستین بار سقراط این واژه را به کار برد، زمانی که از او پرسیدند: آیا تو فردی خِرَدمند هستی؟ وی پاسخ داد: نه، اما خِرَددوست (Philosopher) هستم.

غلامحسین ابراهیمی‎دینانی استاد فلسفه و عضو هیات علمی موسسه حکمت و فلسفه درباره مفهوم فلسفه می گوید: کار علم این است که بگوید این هست یا این نیست، اما فلسفه می‌گوید اگر این هست معنی آن چیست؟ اگر علم چیزی را کشف می‌کند، فلسفه از معنی آن پرسش می‌کند. در ۲۵۰۰ سال پیش ارسطو گفت «ما هو» و «هل هو»؛ «ما هو» یعنی «آن چیست» و در ابتدا از ماهیت چیزی می‌پرسد و زمانی که ماهیتش برای ما معلوم شد، می‌پرسیم «هل هو» یعنی «آیا هست». علم تنها به ما می‌گوید چیزی هست یا خیر و در مورد ماهیت و معنی آن خاموش است؛ اما فلسفه اول می‌پرسد آن چیست و زمانی که معنی آن را فهمید، می‌پرسد آیا هست یا خیر و با شواهد یا اثبات و یا رد می‌شود.

فلاسفه بزرگ ایران

پیشینه فلسفه در ایران به پیش از اسلام باز می‌گردد اما با ظهور اسلام، حکمت یونانی از طریق سوریه به مسلمانان شرق منتقل شد. در این زمینه متفکران مسلمانی چون  ابن سینا، فارابی و ابن مسکویه با استفاده از افکار و آرای اندیشمندان یونانی، نظام فکری جدید ایرانی اسلامی را پایه ریزی کردند. ابن سینا از مشهورترین فلاسفه ایرانی به شمار می رود که نظام فلسفی او آمیخته ای از مهم ترین عناصر فلسفه مشایی و ارسطویی و برخی موضوع های جهان بینی نوافلاطونی با جهان بینی دینی اسلامی به همراه نوآوری‌هایی در ساختار تفکر این فیلسوف بزرگ است. از دیگر شخصیت‌های بزرگ فلسفه اسلامی می توان به شیخ شهاب الدین سهروردی اشاره کرد. مکتب فلسفی سهروردی بر اشراق به معنای درخشندگی و برآمدن آفتاب استوار شده است، این مکتب آمیزه ای از فلسفه و عرفان را دربرمی گیرد و ضمن اعتقاد به عقل، آن را تنها مرجع شناخت نمی داند. شاید بتوان ملاصدرا را به عنوان یکی از برجسته‌ترین فلاسفه متاخر نام برد، او که به فلسفه و عرفان اسلامی تسلط کامل داشت و نظرهای جدید فراوانی را به آثار فیلسوفان متقدم افزود.

علامه محمدحسین طباطبایی و علامه محمدتقی جعفری از بزرگ‌ترین شخصیت های معاصر در فلسفه اسلامی به شمار می‌روند. علامه‌طباطباییحکمت، فلسفه و تفسیر در حوزه‌های تشیع، پس از دورهٔ صفویه  را حیاتی دوباره بخشید. او با انتشار آثار و کتاب های بسیار در حوزه فلسفه و تفسیر و همچنین تربیت شاگردان بسیار به نشر اندیشه دینی همت گماشت. علامه محمدتقی جعفری نیز از جمله فیلسوفان مسلمان و مفسران نهج البلاغه محسوب می شود که با رویکردی‌ مبتنی بر منطق‌ و خردورزی در مسیر گسترش دانش و معرفت گام برداشت و آثار ماندگاری در عرصه های مختلف حکمت، اصول و کلام نیز به یادگار نهاد.